Αυτοδιάθεση ή Ένωση;

«Η Κύπρος δεν είναι περιουσία του Μακαρίου», τόνιζε ο Ε.Παπαϊωάννου.

Με ανοικτή επιστολή της η τουρκική μειονότητα της Μόρφου ευχαρίστησε τους Έλληνες για την αδελφική συμπεριφορά τους κατά τη διάρκεια των ταραχών του 1958.

Μέρος ζ’

Σύμφωνα με τα νέα «ξεχασμένα έγγραφα» του βρετανικού Φόρεϊν Όφις, σε δημοσίευμά της η Cyprus Mail στις 19 Ιουνίου 1958, με τίτλο «Οι Τούρκοι της Μόρφου ευχαριστούν τους Έλληνες», γράφει ότι η ειρηνική συνύπαρξη είναι πραγματικότητα για τους Έλληνες της Μόρφου. Με ανοικτή επιστολή της η τουρκική μειονότητα της πόλης ευχαρίστησε τους Έλληνες για την αδελφική συμπεριφορά τους κατά τη διάρκεια των ταραχών των ημερών εκείνων. Στη συνέχεια και οι Έλληνες της πόλης μέσω του δημάρχου ΔροςΝικολόπουλου έδωσαν τις διαβεβαιώσεις τους στις τουρκικές οικογένειες ότι δεν είχαν τίποτα να φοβηθούν.

Για Ένωση μίλησε ο Αρχιεπίσκοπος στο Λονδίνο

Σε έκθεσή του ημερ. 20 Οκτωβρίου 1954, προς τον Αποικιακό Γραμματέα στη Λευκωσία, ο Σ. Τερεζόπουλος, του γραφείου της αποικιοκρατίας στο Λονδίνο, ενημέρωσε για την ομιλία του Μακαρίου στην εκκλησία των Αγίων Πάντων στο Κάμπτεν Τάουν. Ο κ. Τερεζόπουλος επεσήμανε ότι υπήρξε αλλαγή στη στάση του Μακαρίου από την «ένωση και μόνο ένωση» στην «αυτοδιάθεση» και ότι η αλλαγή προκάλεσε σύγχυση στους οπαδούς.

Στην ομιλία του την περασμένη Κυριακή, έγραψε, στην εκκλησία στο Κάμπτεν Τάουν, εν τη παρουσία του Αρχιεπισκόπου Θυατείρων Αρχιμανδρίτη Ιάκωβου Βίρβου, μίλησε για «Ένωση». «Πολλοί Κύπριοι μού διαμαρτυρήθηκαν για την ομιλία του, που ήταν εξολοκλήρου πολιτική». Ο Μακάριος διαβεβαίωσε τους Κυπρίους ότι αν επιτευχθεί η Ένωση, δεν θα χάσουν από το στάτους των, θα συνεχίσουν να έχουν τα βρετανικά τους διαβατήρια κτλ. Η τουρκική κοινότητα, συμπλήρωσε η αναφορά, σχεδιάζει διαμαρτυρία εναντίον της Ενώσεως, την ερχόμενη Κυριακή, 24 Οκτωβρίου, από τα γραφεία του Συνδέσμου τουρκικών οργανώσεων προς το Hyde Park.

Συμπεριφορά ΑΚΕΛ έναντι Μακαρίου

Έγγραφο με αντικείμενο την αντικατασκοπία, που στάλθηκε στον Υπουργό Αποικιών και Αρχηγό της Αστυνομίας, ημερ. 25 Οκτωβρίου 1954, έγραφε:

Στα μέσα Οκτωβρίου 1954 ο Εζεκίας Παπαιωάννου, Γενικός Γραμματέας του ΑΚΕΛ, επέκρινε τον Γιώργο Πεύκο, ηγετικό στέλεχος στο Λονδίνο (Κύπριος), για την ψευδαίσθηση που φαίνεται να έχουν οι Κύπριοι Κομμουνιστές στο Ηνωμένο Βασίλειο για τον Μακάριο, Αρχιεπίσκοπο Κύπρου, ο οποίος επισκέπτεται αυτές τις μέρες το Ην. Βασίλειο. ΟΠαπαϊωάννου επέκρινε ιδιαίτερα την είδηση του Θεόδωρου Δωκάνη (Doganis), ανταποκριτή του «Νέου Δημοκράτη» (εφημερίδα της Κεντρικής Επιτροπής του ΑΚΕΛ), για μια ομιλία του Αρχιεπισκόπου σε εκκλησίασμα στις 17 Οκτωβρίου και την οποία ο «Νέος Δημοκράτης» δημοσίευσε. Ο Παπαϊωάννου παραδέχθηκε ότι η δημοσίευση ήταν λάθος, καθώς στο ίδιο τεύχος έγιναν επιθέσεις στον Μακάριο, τόσο από το κόμμα στη Βρετανία όσο και από την «Ελεύθερη Ελλάδα».

Οι δραστηριότητες Χριστοδουλίδη

Και συνέχιζε η έκθεση: «Ο Παπαϊωάννου παραπονέθηκε ότι ο ανταποκριτής δεν κάλυψε την παρουσία του δημάρχου Λάρνακας και μέλους της Κεντρικής Επιτροπής του ΑΚΕΛ Γιώργου Χριστοδουλίδη... και πρόσθεσε ότι έπρεπε να δοθεί δημοσιότητα στις δραστηριότητες του Χριστοδουλίδη, εφόσον εξέφραζε τα πραγματικά αισθήματα του λαού της Κύπρου. Ο Παπαϊωάννου υπέδειξε ότι η Κύπρος δεν είναι περιουσία του Μακαρίου για να την προσφέρει για στρατιωτική βάση σε ξένους και πως ο λαός της Κύπρου δεν ενέκρινε τη δήλωση Μακαρίου στους "Τάιμς" του Λονδίνου για παραχώρηση βάσεων κτλ. Παράλληλα ο Παπαϊωάννου έδωσε οδηγίες στον Πεύκο να πει στονΧριστοδουλίδη να προβεί σε δυναμική διαμαρτυρία προς τον Αρχιεπίσκοπο Κύπρου για τις τελευταίες του δηλώσεις».

Εθνικιστές κομμουνιστές 

Υπάρχουν και άλλες αναφορές σε συνεντεύξεις του Αρχ. Μακαρίου σε ξένους δημοσιογράφους τόσο στην Αμερική όσο και στο Λονδίνο, όπου προσέχτηκε η αναφορά του στην αυτοδιάθεση παρά την Ένωση, όπως και η εξήγηση που έδωσε για το Κομμουνιστικό Κόμμα στην Κύπρο όταν είπε «υπάρχει ένα Κομμουνιστικό Κόμμα στη Κύπρο αλλά δεν είναι δυνατό κόμμα. Οι πραγματικοί Κομμουνιστές είναι πολύ λίγοι. Εμείς βλέπουμε τον Κομμουνισμό ως ένα είδος Συντεχνιακού Κινήματος για την καλυτέρευση των εργατών. Το Κομμουνιστικό Κόμμα ακολουθεί την ίδια γραμμή με τους Εθνικιστές σε σχέση με την Ένωση, για τον απλό λόγο ότι αν κάνει αλλιώς θα χάσει τους υποστηρικτές του...».

Καταγραφή απωλειών

Μεταξύ των νέων εγγράφων υπάρχουν και οι επίσημες στατιστικές της αποικιακής κυβέρνησης στη Λευκωσία για τις ανθρώπινες απώλειες μεταξύ της περιόδου 1ης Απριλίου 1955 (μεσάνυχτα) μέχρι την 31η Δεκεμβρίου 1958, οι οποίες παρουσιάζονται στον ένθετο πίνακα.

ΦΑΝΟΥΛΑ ΑΡΓΥΡΟΥ 
Ερευνήτρια/δημοσιογράφος, Λονδίνο