Οικογενειακό Ιδιωτικό Διεθνές Δίκαιο. «Απαγωγές παιδιών». Μελέτη της νομικού αρθρογράφου Μαρίας Κορυτσά

 

Εισαγωγή

Η παρούσα μελέτη επιχειρεί να σκιαγραφήσει το σύνθετο και ευαίσθητο ζήτημα της διεθνούς απαγωγής παιδιών από έναν εκ των γονέων, με έμφαση στη μεταφορά του τέκνου σε άλλη χώρα εντός των ευρωπαϊκών συνόρων.

Το θέμα αυτό αναδεικνύει κρίσιμες πτυχές του Οικογενειακού Ιδιωτικού Διεθνούς Δικαίου και αντανακλά τις εξελίξεις στις οικογενειακές σχέσεις υπό το φως της παγκοσμιοποίησης και της αυξημένης κινητικότητας των πολιτών.

Το Οικογενειακό Ιδιωτικό Διεθνές Δίκαιο δεν περιορίζεται πλέον στην εφαρμογή των εθνικών διατάξεων, αλλά επεκτείνεται σε ευρωπαϊκούς κανονισμούς και διεθνείς συμβάσεις. Η πολυπλοκότητα της νομικής ύλης οφείλεται τόσο στη συνύπαρξη νομοθετημάτων διαφορετικής κανονιστικής προέλευσης όσο και στην ανάγκη διαφύλαξης του υπέρτατου συμφέροντος του τέκνου.

Η σύγχρονη πρόκληση των οικογενειακών σχέσεων

Η ανάγκη συστηματικής προσέγγισης των ζητημάτων του διεθνούς οικογενειακού δικαίου ανακύπτει από τις δραστικές αλλαγές στις οικογενειακές δομές και σχέσεις. Η τεχνολογική πρόοδος, οι νέες μορφές ανθρώπινης αναπαραγωγής και η αυξημένη διασυνοριακή κινητικότητα έχουν άμεσο αντίκτυπο στον τρόπο ρύθμισης των οικογενειακών δεσμών. Ειδικότερα, η διεθνής απαγωγή παιδιών αποτελεί μείζον ζήτημα νομικής και ανθρωπιστικής σημασίας.

 

Η απαγωγή τέκνου από γονέα – Νομική διάσταση

Η παράνομη μετακίνηση ή κατακράτηση τέκνου από τον ένα γονέα δημιουργεί ένα βαθιά προβληματικό νομικό και συναισθηματικό πλαίσιο. Η απομάκρυνση του παιδιού από τη χώρα συνήθους διαμονής του χωρίς τη συναίνεση του άλλου γονέα αποτελεί σοβαρή παραβίαση των γονικών δικαιωμάτων και του οικογενειακού status quo.

 

Η εμπειρία έχει δείξει ότι σε πολλές περιπτώσεις, η απαγωγή συντελείται όταν ο ένας γονέας ταξιδεύει προσωρινά με το παιδί στο εξωτερικό και στη συνέχεια αρνείται να επιστρέψει, με αποτέλεσμα την παρατεταμένη ή μόνιμη διαμονή σε άλλη χώρα. Μερικές φορές, η απαγωγή σχετίζεται με την επιθυμία επιστροφής του γονέα στη χώρα καταγωγής του, χωρίς προηγούμενη συναίνεση ή δικαστική απόφαση.

 

Νομικά Καθεστώτα Ρύθμισης της Διεθνούς Απαγωγής Παιδιών

Η διεθνής απαγωγή τέκνων ρυθμίζεται από τρία διακριτά αλλά αλληλένδετα νομικά καθεστώτα:

            1.         Η Σύμβαση της Χάγης του 1980 για τις αστικές πτυχές της διεθνούς απαγωγής παιδιών

Αποτελεί τον ακρογωνιαίο λίθο στην αντιμετώπιση της διεθνούς απαγωγής. Η σύμβαση επιδιώκει την άμεση επιστροφή του απαχθέντος παιδιού στη χώρα συνήθους διαμονής του και προασπίζει την ισορροπία στη γονική μέριμνα.

            2.         Ο Κανονισμός (ΕΚ) 2201/2003 του Συμβουλίου (γνωστός και ως Βρυξέλλες ΙΙα)

Εφαρμόζεται στα κράτη μέλη της Ευρωπαϊκής Ένωσης (πλην της Δανίας) και ενισχύει τις διατάξεις της Σύμβασης της Χάγης εντός της ΕΕ. Το άρθρο 11 του Κανονισμού καθορίζει ειδικές διαδικασίες για την επιστροφή του τέκνου και περιορίζει την αρμοδιότητα του κράτους στο οποίο έχει μεταφερθεί παρανόμως το παιδί, εφόσον το αρμόδιο κράτος παραμονής έχει ήδη λάβει απόφαση επιστροφής.

            3.         Εθνικό δίκαιο των κρατών που δεν έχουν κυρώσει τη Σύμβαση της Χάγης

Σε αυτές τις περιπτώσεις, εφαρμόζονται οι αρχές του ιδιωτικού διεθνούς δικαίου κάθε κράτους, γεγονός που ενδέχεται να οδηγήσει σε σημαντικές διαφοροποιήσεις όσον αφορά την προστασία του τέκνου και την έκβαση της διαδικασίας.

 

Συμπεράσματα

Η διεθνής απαγωγή παιδιών αποτελεί κρίσιμο ζήτημα στο πλαίσιο του σύγχρονου διεθνούς οικογενειακού δικαίου. Η πολυπλοκότητα των υποθέσεων αυτών απαιτεί την αρμονική συνεργασία μεταξύ κρατών, την ταχεία ανταπόκριση των αρμόδιων αρχών και την προτεραιοποίηση του υπέρτατου συμφέροντος του τέκνου. Οι διεθνείς και ευρωπαϊκές ρυθμίσεις παρέχουν τα απαραίτητα εργαλεία, ωστόσο η πρακτική εφαρμογή τους καθίσταται συχνά δύσκολη και απαιτεί ευαισθησία, νομική γνώση και αποφασιστικότητα.

 

Νομολογία Δικαστηρίου της Ευρωπαϊκής Ένωσης (ΔΕΕ)

Υπόθεση C-87/22 PPU – Δικαιοδοσία σε περιπτώσεις απαγωγής τέκνου

Το ΔΕΕ εξέτασε την ερμηνεία του άρθρου 10 του Κανονισμού 2201/2003, το οποίο αφορά τη δικαιοδοσία σε περιπτώσεις απαγωγής τέκνου. Το Δικαστήριο τόνισε ότι, σε περιπτώσεις παράνομης μετακίνησης ή κατακράτησης παιδιού, η δικαιοδοσία παραμένει στα δικαστήρια του κράτους μέλους όπου το παιδί είχε τη συνήθη διαμονή του πριν την απαγωγή, εκτός εάν πληρούνται συγκεκριμένες προϋποθέσεις που επιτρέπουν τη μεταφορά της δικαιοδοσίας σε άλλο κράτος μέλος. 

Νομολογία Ευρωπαϊκού Δικαστηρίου Δικαιωμάτων του Ανθρώπου (ΕΔΔΑ)

Υπόθεση G.K. κατά Κύπρου (2023)

Το ΕΔΔΑ εξέτασε την περίπτωση απόφασης κυπριακού δικαστηρίου για επιστροφή παιδιού στις Ηνωμένες Πολιτείες, κατόπιν αιτήματος του πατέρα. Η μητέρα ισχυρίστηκε παραβίαση του άρθρου 8 της ΕΣΔΑ (δικαίωμα σεβασμού της οικογενειακής ζωής). Το Δικαστήριο έκρινε ότι δεν υπήρξε παραβίαση, επισημαίνοντας ότι οι κυπριακές αρχές έλαβαν υπόψη το βέλτιστο συμφέρον του παιδιού και εφάρμοσαν ορθά τη Σύμβαση της Χάγης.

 

Υπόθεση Verhoeven κατά Γαλλίας (2024)

Η προσφεύγουσα μετέφερε τον γιο της από την Ιαπωνία στη Γαλλία χωρίς τη συγκατάθεση του πατέρα. Τα γαλλικά δικαστήρια διέταξαν την επιστροφή του παιδιού στην Ιαπωνία, σύμφωνα με τη Σύμβαση της Χάγης. Το ΕΔΔΑ έκρινε ότι δεν υπήρξε παραβίαση του άρθρου 8 της ΕΣΔΑ, καθώς οι γαλλικές αρχές έλαβαν υπόψη το συμφέρον του παιδιού και εφάρμοσαν τις σχετικές διεθνείς υποχρεώσεις.

Κυπριακό Δίκαιο και Διεθνείς Συμβάσεις

Η Κυπριακή Δημοκρατία έχει κυρώσει τη Σύμβαση της Χάγης του 1980 για τις αστικές πτυχές της διεθνούς απαγωγής παιδιών με τον Νόμο 11(Ι)/1994. Η εφαρμογή της Σύμβασης στην Κύπρο ενισχύεται από τον Κανονισμό (ΕΚ) 2201/2003, ο οποίος καθορίζει τις διαδικασίες για την επιστροφή παιδιών που έχουν απαχθεί εντός της ΕΕ.

Μαρία Κορυτσά Δικηγόρος, αρθρογράφος