Τετάρτη 9 Μαρτίου 2022

Ύμνος στη Θεά της Κύπρου Αφροδίτη

Η αρχαία Ελληνική ζωγραφική έχει δυστυχώς χαθεί -τα λιγοστά υπόλοιπα που την θυμίζουν είναι αντίγραφα ορισμένων πινάκων στην Πομπηία-αλλά έξω από μερικά μωσαϊκά δεν σώζεται τίποτα από τους μεγάλους μαστόρους.

 

Σας παραθέτω πιο κάτω λίγα λόγια του Λεωνίδα Ταραντίνου για την Αναδυομένη Αφροδίτη του ζωγράφου του μεγάλου Αλεξάνδρου, του Απελλή.

 

Είδε ο Απελλής την ποθητή Κύπρη που μόλις βγήκε από την αγκαλιά της μάνας της -της θάλασσας-ακόμη λουσμένη στον Αφρό και αποτύπωσε τη θαυμαστή ομορφιά της όχι ζωγραφιστή αλλά έμψυχη, ζωντανή!

 

Στύβει απαλά τα μαλλιά της με τα ακροδάχτυλα, γαλήνιος πόθος ακτινοβολεί στα μάτια της και οι μαστοί προάγγελοι αιώνιας νιότης φουσκώνουν σαν κυδώνια.

 

Η Αθηνά και η γυναίκα του Δία θα πουν «Αχ Δία-χάνουμε στο συναγωνισμό».

 

Ο Απελλής που καταγόταν από την Έφεσο πληρώθηκε κάποτε για ένα του πίνακα με 1500 κιλά χρυσό!

 

Ευτυχώς που ο Πλίνιος ο πρεσβύτερος μας άφησε αρκετές περιγραφές έργων, αλλά και βιβλιογραφίες σπουδαίων Ελλήνων ζωγράφων και γλυπτών.

 

Τα αγάλματα της Αφροδίτης, ίσως είχαν μια ελαφρώς καλύτερη τύχη από τα ζωγραφικά έργα με κυρίως ρωμαϊκά αντίγραφα.

 

Οι Αφροδίτες όμως του Πραξιτέλη, που θεωρούνταν πιστές απεικονίσεις αντίγραφα της θεάς και η «ντυμένη» θεά στην Κω και η γυμνή Κνιδία έχουν χαθεί. Η Κνιδία το 400 μ.Χ. στη Κωνσταντινούπολη σε πυρκαγιά.

 

Για χίλια χρόνια δεν ξαναζωγραφίζεται η Αφροδίτη, αλλά η Αναγέννηση την ξαναζωντανεύει με ενθουσιασμό.

 

Οι μεγάλες δημιουργίες και οι μαστόροι που γεννήθηκαν τότε, άφησαν πίσω τους ένα θαυμαστό έργο.

 

Αυτά τα έργα, άγγιξαντη ζωγράφο Ερατώ Χατζησάββα, η οποία προσεγγίζοντας τα με μια σύγχρονη ματιά, τα έφερε αρχικά στην Πάφο τρισδιάστατα και φωτεινά, προσθέτοντας τοπικά συμβάντα στις εικόνες.

 

Οι ζωγράφοι της Αναγέννησης χρησιμοποίησαν τους αρχαίους ελληνικούς μύθους για να σπάσουν το συντηρητισμό και τη σεμνοτυφία της εποχής τους. Το γυμνό σώμα προβάλλεται ως πρότυπο του κάλλους. Η Αφροδίτη γίνεται αγαπημένο θέμα των ζωγράφων: Η Θεά της Ομορφιάς έχει τις περισσότερες απεικονίσεις μετά την Παναγία.

   

Πρώτος ανοίγει τον Κύκλο ο Σάντρο Μποτιτσέλι με την Αναδυομένη, την Πριμαβέρα (Άνοιξη), την Αφροδίτη και τον Άρη, που αποτελούν την τριλογία της Θεάς της Κύπρου.

 

Τα τρία αυτά έργα αποτέλεσαν την αφετηρία της σπουδής της Ερατώς Χατζησάββα πάνω στην Αφροδίτη. Θα σταθώ λίγο στην Άνοιξη, που συμβολικά τη μεταφέρει στην κυπριακή πρωτεύουσα. Ως στέμμα αιωρείται το σχήμα της Λευκωσίας, με το συρματόπλεγμα να φυλακίζει τις Ώρες και τις Χάριτες. Πρόκειται για ένα ευρηματικό έργο, που τα μηνύματά του διευρύνονται με την παρουσία ενός στρατιώτη των Ηνωμένων Εθνών.

 

Η Κοιμωμένη Αφροδίτη του Τζορζόνε στο ενύπνιό της ατενίζει τις σκηνές και την προσφυγιά του ’74, η Αφροδίτη του Ουρμπίνο του Τιτσιάνο επιστρέφει στην σύγχρονη Πάφο, ο Άρης και η Αφροδίτη αναπαύονται με φόντο το μαγικό ηλιοβασίλεμα της Πάφου.

 

Ευρηματικός είναι ακόμη ο συνδυασμός της κυπριακής προσφυγιάς με το σύγχρονο μεταναστευτικό ρεύμα στη Μεσόγειο. Κοντά στην Πέτρα του Ρωμιού, τον τόπο γέννησης της Αφροδίτης, πλέουν βάρκες με πρόσφυγες που αναζητούν μια καλύτερη τύχη στην Ευρώπη. Είναι χαρακτηριστική η γέννηση της Αφροδίτης του Αλεξάνδρου Καμπανέλ, από τα νεότερα έργα, αναγεννησιακής υφής, που αναδύεται από τους αφρούς δίπλα από την Πέτρα του Ρωμιού, ενώ πλησιάζει μια βάρκα με πρόσφυγες!

 

Πραγματικά, πρωτοποριακή είναι η βιντεοεγκατάσταση με την Θεά στο νοσοκομείο. Η θεά φεύγει από την αχιβάδα του Μποτιτσέλι και βρίσκεται άρρωστη σε νοσοκομειακό κρεβάτι. Είναι μια εικαστική αλληγορία για τη διαχρονική προσπάθεια διατήρησης της ομορφιάς, πάνω στην οποία στήθηκαν οι βιομηχανίες καλλυντικών, ενώ από τον εικοστό αιώνα στην υπηρεσία της γυναικείας ομορφιάς μπήκε η Ιατρική με την πλαστική χειρουργική. Είναι ένα έργο που πρέπει να ειδωθεί με το έργο Αφροδίτη του Ντιέγκο Βελάσκεθ, όπου η θεά μπροστά στον καθρέφτη ατενίζει την αιώνια ομορφιά της.

 

Ο πίνακας μαζί με την Αναδυόμενη Αφροδίτη του Μποτιτσέλι και την Αφροδίτη του Ουρμπίνο του Τιτσιάνο, θεωρούνται τα πιο όμορφα γυμνά της τέχνης, που ενέπνευσαν στη συνέχεια δεκάδες καλλιτέχνες από την αναγέννηση ως σήμερα.

 

Η σπουδή της Χατζησάββα στο έργο του Βελάσκεθ, την οδήγησε στον προβληματισμό πάνω στην αέναη ομορφιά, αλλά και τη φθορά της. Στο έργο του Βελάσκεθ εμφιλοχώρησε ένας ακόμα καθρέφτης, όπου η θεά αντικρύζει το πρόσωπο της γερασμένο, ένα μήνυμα, ίσως, για την εγκατάλειψη της ιερότητας και της λατρείας της που μετεξελίχθηκε σε άλλες προσλήψεις.

   

Η αναδιατύπωση των έργων σε τρισδιάστατη μορφή αποτελεί προσωπικό εύρημα της ζωγράφου, που την έθεσε στην πρωτοπορία της ελληνικής τέχνης. Τα μηνύματα απ’ αυτή την επαναπροσέγγιση είναι μοναδικά.

 

Κλείνοντας, θέλω να επαναλάβω πόσο εντυπωσιάστηκα με τη δουλειά της Ερατούς: είναι καινούργια, είναι παλιά, είναι διαρκείας -τα έργα πρέπει να βγούνε έξω από τα σύνορα της Κύπρου. Δένονται όμορφα με τα έργα των μουσείων όπου συγκατοικεί κάποια Αφροδίτη.

  

*Το κείμενο είναι η ομιλία που εκφώνησε ο Δρ. Ανδρέας Πίττας κατά την τέλεση των εγκαινίων της έκθεσης της Ερατούς Χατζησάββα με τίτλο «Επαναπατρισμός της Θεάς». Ηζωγράφος πραγματεύεται το αρχέτυπο της θεάς Αφροδίτης με τις διάφορες αναγεννησιακές του απεικονίσεις,επανατοποθετώντας την στη γενέτειρα χώρα,την – μετά το 1974 – Κύπρο, θίγοντας επίκαιρα κοινωνικο-πολιτικά, αλλά και διαχρονικά ζητήματα.Κάθε έργο είναι ανοικτό για πολυδιάστατες αναγνώσεις και ερμηνείες, τις οποίες η καλλιτέχνης ενισχύει με τη χρήση του φωτός και τις δυνατότητες που προσφέρει η τεχνολογία.Η έκθεση φιλοξενείται στην GoldenGallerybyKapatays και θα διαρκέσει μέχρι τις 20 Μαρτίου 2022.


Του Δρος Ανδρέα Πίττα

Δεν υπάρχουν σχόλια: